Qaraqalpaq xalqınıń ullı klassik hám lirik shayırı Ájiniyaz Qosıbay ulı tuwılǵanınıń 200 jıllıǵı elimizde keń túrde belgilenip, shayırdıń dóretiwshiligine arnalǵan ádebiy kesheler orınlarda dawam etpekte.
Qaraqalpaqstan Respublikası Pedagogikalıq sheberlik orayında «Tillerdi oqıtıw metodikası» kafedrası professor-oqıtıwshıları hám tıńlawshıları tárepinen Ájiniyaz Qosıbay ulı tuwılǵanınıń 200 jıllıǵı múnásibeti menen «Sazın samal yadlap, sózin el bilgen shayır» atamasındaǵı ádebiy-kompoziciyalıq keshe shólkemlestirildi.
Ádebiy kesheni Pedagogikalıq sheberlik orayı direktorı V.Bekmuratova ashıp berdi hám shayırdıń qaraqalpaq ádebiyatı tariyxında tutqan ornı, onıń tuwılǵanınıń 200 jıllıǵın belgilew boyınsha Prezidentimizdiń usınısı menen YuNESKO tárepinen belgilenetuǵın bayramlar qatarına kirgizilip, elimiz boylap keń túrde belgilenip atırǵanlıǵın aytıp ótti.
Bunnan soń Pedagogikalıq oraydıń «Tillerdi oqıtıw metodikası» kafedrası baslıǵı, f.i.k. S.Matekeev, Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutınıń docenti, filologiya ilimleri boyınsha filosofiya doktorı Q.Mámbetovlar shıǵıp sóylep, shayır shıǵarmalarınıń qunlılıǵı haqqında maǵlıwmatlar berdi.
Bayanatlarda atap ótilgenindey Ájiniyaz Qosıbay ulı (ádebiy laqabı Ziywar) – XIX ásirdegi qaraqalpaq klassik ádebiyatınıń eń kórnekli wákilleriniń biri. Ol dóretiwshiliginde ózine tán ózgeshelikke iye, oǵada talantlı, oqımıslı, medreseni ayrıqsha tamamlaǵan aqun, ulama, kórkem sóz sheberi sıpatında basqalardan ayrılıp turatuǵın uqıplılıq penen óz dáwiriniń progressiv idealların júzege shıǵardı, anıq turmıs haqıyqatlıǵına sheber qurılǵan poetikalıq obrazlı ibaralardi ótkir oy-pikirleri menen tásirli sáwlelendirdi.Ájiniyaz shayır 1824-jılı Moynaq rayonı aymaǵına qaraslı «Qamıs bóget» degen jerde dúnyaǵa keledi. Ájiniyazdıń ákesi Qosıbay, anası Naziyra sózge sheshen, dilwar, ótkir pikirli hayal bolıp xalıq danalıqların, naqıl-maqallardı, ushırma sózlerdi, dástanlardı, terme-tolǵawlardı, xalıq qosıqlarların júdá jaqsı bilgen.
Ájiniyaz jasınan ziyrek bolıp, awıllıq meshit-mektepte oqıp bilim alǵan. 1840-1844-jıllarda Xiywada ilim-bilim úyrenedi. Oqıw dáwirinde Ájiniyaz pútkil Shıǵıs dúnyası, arab ádebiyatı, mádeniyatı menen óziniń túp nusqasında arab, parsı tillerinde tanısadı.
Ájiniyaz Qosıbay ulı dúnyanı tereń hám ótkir tanıp, qaraqalpaq xalqınıń ruwxıy dúnyasınıń bayıwına úlken úles qosqan, ádebiyatımızdı tek ǵana rawajlandırıp qoymastan, qońsılas xalıqlarǵa tanıstırǵan ullı tulǵa bolıp tabıladı.
Ózi jasaǵan dáwirde feodallıq qatnasıqları húkim súrip turǵan bolsa da, onıń aqıl-oyı bir neshe ásir aldıǵa rawajlanıp, «bul dúnyanıń kórki – adam balası» ekenligi haqqında gumanistlik sheshimge kelgenligi de onıń adamgershilik pazıyletlerin kórsetip beredi. Ol qaraqalpaq ádebiyatında lirika, epikalıq poeziyanı rawajlandırıw menen birge, aytıs janrınıń da sheber dóretiwshisi bolıp tabıladı. Onıń Qız Meńesh penen aytısı shayırlar aytısınıń eń jaqsı úlgisi esaplanadı.
Ájiniyazdıń dóretiwshiligi xalıq arasınan XX ásirdiń 30-jıllarınan baslap jıynala baslaǵan. Dáslepki shıǵarmaları 1949-jılı baspadan shıqtı. Keyingi dáwirlerde 1960, 1961, 1965, 1975, 1988, 1994, 2014, 2022-jıllarda shayırdıń tańlamalı shıǵarmalarınıń jıynaǵı kitap etip shıǵarıldı. Ájiniyazdıń ómiri hám dóretiwshiligi ilimpazlar N.Dáwqaraev, Q.Ayımbetov, akademikler M.Nurmuhammedov hám H.Hamidov, sonday-aq, Á.Pirnazarov, B.Qálimbetov, A.Murtazaev, K.Mámbetov, Á.Paxratdinov, K.Allambergenov, B.Genjemuratov hám basqalar tárepinen ilimiy tiykarda izertlendi.
Ájiniyazdıń jaslıǵı haqqında Karamatdin Sultanov “Ájiniyaz” romanın jazdı.
Ózbekstan Respubikası Prezidentiniń baslaması menen Ájiniyazdıń 200 jıllıǵı YuNESKO sheńberinde xalıqaralıq kólemde belgilenetuǵın yubileyler qatarına kirgizildi.
Bunnan soń shayırdıń dóretiwshiligi boyınsha kurs tıńlawshıları tárepinen tayarlanǵan kórkem-ádebiy kompoziciya tamasha etildi.
