Qaraqalpaqstan Respublikası pedagogikalıq sheberlik orayında da, 1-dekabr – Qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyligi berilgen kún múnásibeti menen «Sarqılmas bulaqsań, ana tilim!» atamasında ádebiy-kompoziciyalıq keshe ótkerildi.
Onda Tillerdi oqıtıw metodikası kafedrasınıń baslıǵı, f.i.k., S.Matekeev hám basqalar shıǵıp sóylep, bul sáne qaraqalpaq xalqı ushın áziz kún ekenin ayrıqsha atap ótip, ana tilimizdiń xalqımız turmısı hám jámiyetimizdiń rawajlanıwında tutqan ornı menen áhmiyetine toqtap ótti.
Atap ótilgenindey, insan ushın Watanı, ata-anası, shańaraǵı, sol qatarda, ana tili – muqaddes. Sonlıqtan da, hámme waqıt til, millet, Watan túsinikleri birge júredi. Tilsiz jámiyet rawajlanbaydı. Ana tili millet ruwxı, ar-namısı.
Sebebi, Mámleketlik til haqqındaǵı Nızam qabıl etilemen degenshe uzaq jıllar dawamında tilimizdiń eń jaqsı sıpatların joytıp keldik. Onıń tawsılmas danalıǵın tolıq paydalana almadıq, xalıqtıń awızeki dóretiwshiligin umıta basladıq. Hár qıylı tariyxıy dáwirler óz bildiginshe qaraqalpaq tiliniń rawajlanıw múmkinshiligin tarıltıp bardı. Ana tilge pisent etpewshilik, turpayı qatnas sonday dárejede kúsheyip ketti, bazı orınlarda ana tilimizdiń orfografiyalıq qádelerin túsinbey turıp, ata-anasınıń qoyǵan atları menen familiyaların nadurıs jazatuǵın boldı.
Qánigelerdiń sózlerine qaraǵanda, búgingi rawajlanıw dáwirinde bazı tillerdiń joǵalıw qáwpi kúsheymekte. Bul óz gezeginde usı tilde sóylesiwshi xalıqlardıń joǵalıwın ańlatadı. YuNESKO wákilleriniń aytıwınsha, bir waqıtları adamlar sóylesetuǵın tiller 8 mıńǵa jetken bolsa, keyingi dáwirlerde planetamızda 7 mıńǵa jaqın ǵana til bar. Olardıń birazı joǵalıp ketiw qáwpinde turıptı. Bul tiykarınan civilizaciya sebepli mádeniyatınan ayrılıp atırǵan az sanlı milletlerdiń tilleri esaplanadı. Bul tillerdiń birazı óz jazıwına iye bolsa, ayırımları onnan biynesip bolǵan. Afrika tillerinde sóylesiwshi xalıqlardıń 80 procenti elege shekem jazıwına iye emes. Mıńlap tillerde bilimlendiriw sistemasında paydalanıwdıń imkanı joq.
Búgingi kúni internet tiliniń 81 procenti inglis tiline tuwra keletuǵınlıǵı aytılmaqta. Durıs, bunnan aldın da tiller payda bolıp, aylanısta bolǵan, belgili waqıttan soń joq bolıp ketken. Biraq, házirgidey tillerdiń jedellik penen joǵalıwı insaniyattı qáweterge saladı.
– «Til – mádeniyatımızdıń aynası» deydi dana xalqımız. Biziń tilimizde jaratılǵanday mádeniy miyras hesh bir xalıqta joq dep oylayman. Awızeki ádebiyatımızdıń 100 tom bolıp baspadan shıǵıwı usınıń dálili desek boladı. Bulardı oqıwdıń ornına internet hám sociallıq tarmaqlarda saatlap otıratuǵın boldıq. Oqıwdı azaytıwdıń aqıbetinen tilimizdiń túpkilikli sózleriniń mánisin túsinbeymiz. Bazı adamlar usınday sózlerdi sóylewinde qollansa «basqa tildiń sóz emes pe?» dep ekilenip qaraymız. Negizinde, tilimizdiń eń qaymaq sózleri búgingi kúni qollanılmay atır, desek boladı. Usınıń aqıbetinen keleshek áwlad sózlik qorında júdá kem sózlerden ǵana paydalanılıp qaladı degen qáweterdemiz. Sebebi, tilimizde kúndelikli qollanılatuǵın sózlerdiń qatarı azayǵan sayın «til jarlılıǵı» júzege keliwi múmkin. Al, jarlı til bolsa, bir kún kelip joǵalıw jaǵasına kelip qalıwı múmkin,-deydi Qaraqalpaqstan Respublikası pedagogikalıq sheberlik orayı docenti B.Turımbetov.
Qaraqalpaq tili tiykarınan alǵanda júdá bay til. Shayır I.Yusupov «qaraqalpaq tilin úyreniwge háreket etken adam baxıtlı adam, sebebi bul til arqalı úlken mádeniyattı úyrenedi» deydi. Bayram keshesi tıńlawshılar tárepinen tayarlanǵan ádebiy-kompoziciya menen kóterińki ruwxta dawam etti.





